روند دگرگونی نقوش و شعائر مذهبی بر روی سکه های دوره صفوی

چکیده با تشکیل دولت صفویه (907- 1135ه.ق.) در گستره­ی جغرافیایی ایران، که به پایان یافتن پراکنده حکومتی و برقراری وحدت سیاسی در این کشور منجر شد، از آن پس جامعه­ی ایرانی تحت تأثیر گرایشات سیاسی و مذهبی این سلسله قرار گرفت. صفویان، سنّت­های حکومتی و فرهنگی قدیم ایران را تداوم دادند اما با ترویج مبانی اعتقادی شیعه­ی دوازده امامی به­عنوان مذهب رسمی، هویت متمایزی به مملکت و مردم آن بخشیدند که بخشی از این تمایزات تا امروز نیز باقی مانده است. این ویژگی بر روی نقوش و محتوای مسکوکات این دوره نیز تأثیر گذاشت و سکه­های ضرب شده­ی این سلسله دارای ماهیت و سبکی خاص گردید. در حکومت­های پیش از صفویه در ایران نیز تغییرات شکلی و مفهومی بر روی سکه­ها متأثر از سیاست و دیانت آن­ها و بازتابی از نگرش­های سیاسی و مذهبی سلاطین و حکمرانان بوده است. از این رو، در مقایسه با سکه­های دوره­ی ایلخانی که تحت تأثیر وضعیت مذهبی موجود، دارای شعائر و نقوش مربوط به سایر مذاهب غیر اسلامی است، در عصر صفویه قدرت مذهبی پادشاهان و حمایت آنان از مذهب رسمی، مانع قدرت­نمایی سایر مذاهب در کشور و از جمله عدم نقر شعائر و نقوش غیر شیعی بر روی سکه­ها گردید. در این پژوهش، به روش ترکیبی میدانی و کتابخانه­ای، به شیوه­ی تاریخی- تحلیلی روند نقوش و شعائر مذهبی نقر شده بر روی سکه­های صفوی و نیز نگرش سلاطین این سلسله از نقر این نقوش و شعائر بر سکه­های رایج، مورد بررسی قرار گرفته و با سکه­های دوره ایلخانی و تیموری مقایسه شده است. یافته پژوهش حاکی از آن است که صفویان از سکه به­مثابه­ی ابزاری در نشر شعائر شیعی بهره گرفته و برخی از نقوش سکه­های این دوره با پیش از خود متفاوت است.